Deprem Sonrası Çocuklara Psikolojik Destek İçin Öneriler
Genel Bakış
Depremler, yalnızca yıkıcı can ve mal kayıplarına yol açmakla kalmaz; aynı zamanda, özellikle çocuklar ve gençler arasında ruh sağlığı üzerinde uzun süreli etkilere neden olabilen en yaygın doğal afetlerden biridir. Deprem beklenmedik, ani bir şekilde ortaya çıkar ve ciddi bir travmaya neden olur. Farklı yaş gruplarını farklı etkiler. Afetlere maruz kalma doğrudan veya dolaylı olabilir ve her ikisi de çocuklarda kalıcı davranışsal sağlık sorunları bırakabilir.
Çocuklar doğal afetlerin zararlı etkilerine karşı daha savunmasızdırlar. Ruhsal sorun yaşadıklarında, gelişimsel olarak yetişkinlerden farklı oldukları için farklı belirtiler gösterirler. Korkulan durumlara duygusal ve davranışsal tepki verilir. Olağan üstü durumlara verilen «olağan» tepkilerdir bunlar. Bu durum aileler ve öğretmenleri korkutmamalı; yetişkinler sakin kalarak çocuklar ve gençler için “güven duygusunu” yeniden inşa etmelidirler.
Farklı Yaş Gruplarında Farklı Tepkiler Görülür
Depreme dolaylı ya da direkt maruz kalan çocuk ve gençlerde, gelişim dönemlerine göre farklı tepkiler görülür. Bunlar travmaya verilen normal tepkilerdir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin bu tepkilere dikkat etmesi önemlidir.
Okul Öncesi Dönemde:
- Yalnız kalamama, anne babadan ayrılmak istememe
- Korkma, irkilme, huzursuzluk
- Uyku ve iştah sorunları
- Kabuslar
- Davranış sorunları
- Kazanılmış becerilerde gerileme (çiş-kaka kaçırma, parmak emme gibi) görülebilir.
Okul Çağındaki Çocuklarda:
- Ebeveynlere veya diğer birincil bakıcılara yapışma, ayrılamama
- Ağlama veya sızlanma
- Besleneme sorunları
- Baş ağrısı, uyku sorunları ve kabuslar
- Sosyal geri çekilme
- Dikkat ve akademik sorunlar
- Okula gitmek istememe
- Sinirlilik ve davranış sorunları görülebilir.
Gençlerde:
Hayatının bir depremle alt üst olabileceği, kontrolünün bu şekilde yok olabileceği düşüncesi gençler için sarsıcıdır. Bu yaş grubunda görülebilecek deprem sonrası tepkiler, buna göre açığa çıkar.
- Hayatı anlamsız ve boş bulma
- Geleceğini belirsiz görme, amaçsızlaşma
- Yaşamın anlamı üzerinde olumsuz sorgulama yapma
- Önceki sorumlu davranışlarda azalma
- Dürtüsel davranışlar, sinirlilik, öfke patlamaları
- Baş ağrısı
- Uyku ve sindirim problemleri
- Belirsiz fiziksel şikayetler, fiziksel aktivitede artış veya azalma
- Yalnız kalmak isteme, içe kapanma
- Dikkat ve akademik sorunlar görülebilir.
Ayrıca; depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kaygı bozuklukları gibi durumlarla beraber izolasyon, davranış problemleri, riskli davranışlar, sigara, alkol, madde kullanımları şeklinde kendine zarar verici davranışlar gelişebilir.
Travma Belirtileri Gösteren Çocuk ve Gençlere Yaklaşım
Deprem ve benzeri doğal afet zamanlarında, çocukların sakin kalan, güven duygusunu yeniden inşa edecek yetişkinlere ihtiyaçları vardır. Bu nedenle yetişkinler öncelikle çocukların depremle ilgili ne bildiklerini, ne düşündüklerini öğrenmeye çalışmalı ve doğru bilgileri çocuğun yaşına ve gelişimsel düzeyine göre aktarmalıdırlar. Güven verici, gerçekçi bilgi sunarken onlara yalnız olmadıklarını, yanlarında olduklarını ifade etmelidirler ve mutlaka çocukların duygularını aktarmalarına izin verilmelidirler.
Ayrıca;
- Günlük rutinlere hızla dönülmelidir.
- Çocuğun gün içerisinde katılabileceği programlar planlanmalıdır.
- Fiziksel yakınlık çocuklara iyi gelebilir.
- Oyun ve resimlerle kendilerini ifade edebilecekleri alanlar yaratılabilir
- Çocuğun gösterdiği tepkilere göre esnek olunmalı (uyku iştah sorunlarında özellikle)
- Ekran kullanımına sınır getirmeli, depremle ilgili programlardan uzak tutmalıdırlar.
- Yetişkinler çocuğun bireysel özelliklerine göre, değerlerine göre zaman geçirebilecekleri ortak aktiviteler bulmalı
- Gençlerle iletişim devam ettirilmeli,
- Gençlere, ev içi ya da depremle ilgili yardımlaşma konularında sorumluluk verilebilir, aktivitelere yönlendirilebilirler. Kaybettikleri kontrol duygusu yeniden inşa edilebilir. İşe yarıyor olmak gençlere iyi gelecektir.
- Gençler, yaşıtları ile bir arda olmak isterler, bu konuda desteklenmeliler.
- Çocuk ve gençlerin özellikle okul ortamında, duygularını ifade edebilecekleri, arkadaşlarından ve öğretmenlerinden destek alabilecekleri alanlar yaratılmalıdır.
Yetişkinler deprem sonrası ortaya çıkan belirtilerin şiddetinin zamanla azalacağını ve geçeceğini bilmelidirler. Belirtiler şiddetli olduğunda ve bir aydan uzun sürdüğünde ruh sağlığı profesyonellerine destek için yönlendirmelidirler.